Terug

Overval op het distributiekantoor

Een deel van het gemeentehuis van Katwijk aan Zee werd in 1942 aangewezen als distributiekantoor, de plaats waar men bonnen kon halen om levensmiddelen te kopen. Op zaterdagochtend 8 april 1944 is het distributiekantoor slechts van 9 tot 10 geopend. Rond half 10 worden de aanwezige klanten en personeel opgeschrikt door een luide knal. Het pistoolschot komt uit de vestibule van het gemeentehuis.

In de vestibule staat Wachtmeester der Gemeentepolitie Karel Vermeulen met getrokken pistool in een hoek met goed overzicht over de gangen en de loketten van het distributiebureau. Voor de buitendeur ligt het lichaam van een man, gehuld in een lange jas. Een andere gewapende man, die door het raam van de buitendeur de neergeschoten man ziet liggen, vlucht weg nadat Vermeulen zijn pistool ook op hem richt. Karel geeft de plaatsvervangend leider van de distributiedienst de opdracht om telefonisch om politieassistentie te vragen. De telefoon blijkt onklaar gemaakt te zijn.

[…] de zekeringen van de telefooninstallatie zag ik even later op een bank in de vestibule liggen, vlak bij den man, dien ik had neergeschoten

K. Vermeulen

Proces-verbaal No.16/44 Politie Katwijk

Een van de bezoekers werd daarop om politie- en doktershulp gestuurd. De politie was na 10 minuten ter plaatse onder leiding van Opperluitenant der Gemeentepolitie A.A. Buyens. Zij doorzochten het hele gemeentehuis maar troffen geen verdere verdachten meer aan. Gemeentearts dr. Lodder verscheen ter plaatse om medische hulp aan de neergeschoten man te bieden. Dit mocht niet baten, het schot in de linkerborst was de man fataal geworden.

Het lichaam van Pieter Maaskant voor de buitendeur van de vestibule waar hij werd neergeschoten.

Het lichaam van Pieter Maaskant voor de buitendeur van de vestibule waar hij werd neergeschoten. Katwijk in Oorlog

Ook Sturmführer Scholl van de Sicherheitsdienst te Rotterdam kwam ter plaatse om een onderzoek in te stellen. Aan hem werden de zaken overhandigd die op het lijk werden aangetroffen; Een geladen pistool met 7 patronen, reservehouder met 7 patronen, wat geld, een zakboekje, een portefeuille en het persoonsbewijs van de man.

Het mij door het slachtoffer ter hand gestelde persoonsbewijs stond ten name van: Pieter Maaskant, geboren te Bodegraven, 22 mei 1921, studeerende en wonende te Leiden, Johan de Witstraat 51

K. Vermeulen

Proces-verbaal No.16/44 Politie Katwijk

Herman Lugthart

Herman Lugthart P. Lugthart

Georganiseerd verzet

Herman Lugthart was in Katwijk werkzaam als distributie-ambtenaar. Op een dag verscheen Arie Ouwehand aan het loket met het verzoek een stamkaart en bonnen te leveren voor iemand die zogenaamd in Duitsland werkte. Ouwehand, plaatselijk leider van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (L.O.) in Katwijk aan Zee, had hier uiteraard geen papierwerk voor bij zich. Herman twijfelde omdat hij niet zomaar kaarten kon stelen. Toch bracht hij die avond de gevraagde documenten langs bij Arie; ongetwijfeld had de autoritaire overdracht van het verzoek hier alles mee te maken.

Onzin, je brengt me die kaarten vanavond maar en geen gezeur!

Arie Ouwehand

uit “Marinus Post, alias Evert” door Karin

De hoeveelheid onderduikers groeide en groeide. Het achterover drukken van stamkaarten en bonnen gebeurde op dagelijkse basis, met medeweten van de chef van het distributiekantoor. Herman was inmiddels onderdeel van de L.O. geworden.

Eind 1943 moest Herman naar C.P. van Egmond in Rijnsburg komen. Terwijl hij daar op bezoek is verlaten Van Egmond en zijn vrouw de kamer, waarna er twee gemaskerde mannen met getrokken pistool de kamer binnenkomen. Het blijkt een test. Herman weet zich rustig te houden, waarna de mannen zich identificeren als Evert en Hugo.

Evert, beter bekend als Marinus Post, geeft Herman de opdracht een kopie van de sleutel van de distributiekluis te maken. Tot drie keer toe probeert Herman met kleizeep een mal van de sleutel te maken maar telkens past de sleutel niet. Marinus besluit dat er een overval gepleegd moet worden. Herman kiest voor 8 april, dan zou NSB’er Vermeulen niet aan het werk zijn.

De overval

Op de ochtend van de achtste vertrekken zes mannen vanuit Rijnsburg richting het gemeentehuis van Katwijk. Het zijn Henk Steenbeek, Arnoldus “Arie” Stramrood, Willem Frederik “Frits” Smit, Hugo van der Wel, Pieter Maaskant en een andere onbekende persoon. Een aantal van hen hebben die nacht geslapen bij Johannes Schoneveld en Cornelia Star aan de Vliet Noordzijde. Mevrouw Star weet zich na de oorlog te herinneren dat Maaskant die avond van de zenuwen bij haar had uitgehuild.

Willem Frederik “Frits” Smit Genootschap Oud Rijnsburg

Hugo van der Wel Genootschap Oud Rijnsburg

Henk Steenbeek Genootschap Oud Rijnsburg

Arnoldus “Arie” Stramrood Genootschap Oud Rijnsburg

Op enige afstand wacht Herman Lugthart gespannen af wat er gebeuren gaat. Hij kan niet meedoen omdat iedereen op het gemeentehuis hem zou herkennen. De mannen gaan het gemeentehuis binnen. Twee van de overvallers dwingen onder bedreiging met een pistool Wachtsman Cornelis Barnhoorn naar boven te gaan en zich gedeisd te houden.

Er zal een overval plaats hebben en als je je mond open doet, dan schiet ik je dood.

Een van de overvallers

tegen Wachtsman Cornelis Barnhoorn,
Proces-verbaal No.16/44 Politie Katwijk

Drie van de overvallers begeven zich naar de loketten, maar het is hen al gauw duidelijk dat er iets niet in de haak is. Achter de loketten zit NSB‘er en Wachtmeester Karel Vermeulen, die die morgen invalt voor een zieke collega. Het komt hem vreemd voor dat de heren constant mensen voor laten gaan in de rij en dat ze hem doordringend aankijken. Als Karel de deur van het Distributielokaal opent om naar de mannen toe te lopen verwijderen ze zich naar de uitgang.

Achter de deur staat nog een van de mannen. Met de hand op het pistool vraagt Vermeulen wat hij komt doen. Hij zegt ziekenbonnen nodig te hebben, waarop Vermeulen hem verwijst naar loket 1. Tot diens verbazing loopt de man direct naar buiten. Hij kijkt door een raam naar buiten en ziet dat de vier zich langs de voorgevel van het Raadhuis naar de deur van de kelderverdieping lopen.

Toen zij naar boven keken en mij zagen, zag ik, dat twee dezer personen elkander aanstieten, waarop allen zich in de richting van het tuinhek voor het Raadhuis verwijderden.

K. Vermeulen

Proces-verbaal No.16/44 Politie Katwijk

Pieter Maaskant, die doodgeschoten werd tijdens te overval.

Pieter Maaskant, die doodgeschoten werd tijdens de overval. Oorlogsgravenstichting

Vermeulen loopt direct terug naar de kelderverdieping en treft daar een man aan die hem langs de trap omhoog aankijkt. Wanneer hij hem vraagt wat hij daar doet draait de man zich om en loopt de keldergang in. Met getrokken pistool gaat Vermeulen hem achterna en sommeert hem te blijven staan. Hij verklaart diarree te hebben zegt even naar het toilet te zijn geweest. Na enkele malen vragen overhandigd hij zijn persoonsbewijs. Het is Pieter Maaskant.

Onder schot gehouden loopt Pieter voor Vermeulen uit de trap op terug naar de gang met de loketten. Als Karel zijn collega Luca roept om Maaskant te fouilleren neemt hij de benen. Om de hoek in de vestibule draait Maaskant zich met getrokken pistool om. Vermeulen duikt weg en lost een gericht schot, waarop Maaskant bij de deur in elkaar zakt. De poging tot overval eindigt in een dodelijk drama. Herman fietst snel naar Rijnsburg, waar hij Evert treft die op de overvallers wacht, en vertelt wat er gebeurd is.

Marinus Post gaf mij toen een pistool in de hand en zei: Vanaf nu ben jij mijn zesde man.

Herman Lugthart

uit “Marinus Post, alias Evert” door Karin

Archiefkaart uit het hoofdkwartier van de NSB met een vermelding van de overval te Katwijk. M. Varkevisser

Berechting

Op 9 juni 1945 wordt op last van de Militair Commandant te Leiden het lichaam van Pieter Maaskant opgegraven. Dokter J.P.C. Hulst uit Leiden verricht onderzoek van de kleren en het lijk in de zaak tegen Vermeulen; verdacht van doodslag.

Op 21 augustus 1945 vond in het paleis aan de Kneuterdijk te Den Haag in een daarvoor speciaal ingerichte balzaal de eerste zittingsdag van het Bijzonder Gerechtshof plaats. Die dag werd een mengelmoes aan zaken behandeld, waarvan de uitspraken als leidraad voor toekomstige zaken zou moeten dienen. Onder de acht verdachten bevond zich Vermeulen. Burgemeester Woldringh van der Hoop verklaart als getuige dat het distributiebureau van Katwijk een maandelijkse bijdrage aan het verzet leverde en er nooit instructies vanuit Nederlandse zijde geweest waren over een overval. Een politiecollega verklaarde tevens dat Karel aarzelend had opgetreden. Die dag wordt tegen twee verdachten de doodstrafDe Bijzondere Gerechtshoven hebben tegen ruim 14000 personen vonnissen uitgesproken, waaronder 145 doodstraffen. geëist. De zaak Vermeulen wordt geschorst tot er nader onderzoek is verricht. Vermeulen zag lijkbleek en dreigde flauw te vallen.

Het Bijzonder Gerechtshof eist in januari ’46 alsnog de doodstraf, omdat Maaskant zonder dringende noodzaak zou zijn doodgeschoten. In de getuigenverhoren die volgen verklaart Woldringh van der Hoop dat Vermeulen altijd een plichtsgetrouw en stipt ambtenaar is geweest. Ook heeft hij nooit verzetsactiviteiten verraden aan de bezetter. Vermeulen zegt onschuldig te zijn. Hij heeft weliswaar Pieter doodgeschoten, echter puur omdat hij zelf beschoten dreigde te worden. Raadsman J. van der Plas concludeert na zijn uitgebreide verdediging dat er op grond van de tenlastelegging geen veroordeling zou kunnen volgen.

15 jaar gevangenisstraf met ontzegging van beide kiesrechten voor het leven; zo luidt in februari het vonnis. In hoger beroep wordt de uiteindelijke straf bij uitspraak van de Bijzondere Raad van Cassatie te Den Haag omgezet naar 12 jaar gevangenisstraf.

Ter nagedachtenis aan Pieter Maaskant wordt in 1948 in het gemeentehuis een plaquette onthuld. De bronzen plaquette is vervaardigd door prof. Wenkebach en hangt nog steeds op de plaats waar Pieter in ’44 het leven liet.

De bronzen plaquette ter nagedachtenis aan de overval. Katwijk in Oorlog

Verraad en verzet aan de Zwarteweg Volgende verhaal

Wil je bijdragen aan dit verhaal?

U kunt ons helpen door dit verhaal aan te vullen en waar nodig te corrigeren!

Heeft u nog materiaal dat wij kunnen gebruiken om dit verhaal nog beter te maken? Neem dan contact met ons op, zodat we onze website zo compleet mogelijk kunnen houden.

E-mail mail Facebook