De Nederlandse koopvaardijmannen deden in de oorlog hun werk. Ver van huis en ook lang van huis, deden zij onder dikwijls grote spanningen hun plicht. Op zee loerde iedere dag gevaar. Op zee was iedere zeeman een frontsoldaat!

Neutraal

Voor de koopvaardij begon de oorlog direct al in september 1939. De Nederlandse neutraliteitsperiode, van 3 september 1939 t/m 10 mei 1940, wordt wel the phoney war genoemd; de schemer oorlog, de onechte oorlog, maar de Nederlandse koopvaardij werd al direct getroffen door het echte oorlogsgeweld op zee. Door zeemijnen en torpederingen door Duitse U-boten gingen 26 schepen verloren waarbij ongeveer 240 opvarenden het leven verloren, waaronder 85 passagiers.

10 mei 1940

Op 10 mei 1940 kregen alle koopvaardijschepen buitengaats van de Nederlandse regering opdracht een geallieerde of neutrale haven, aan te lopen in afwachting van nadere orders. Aan een Duitse telegrafische oproep om naar Nederland terug te keren heeft geen enkele gezagvoerder gehoor gegeven.
Uit Nederlandse havens wisten vele koopvaardij- en marineschepen nog uit Duitse handen te blijven en te ontkomen naar Engeland. Na 15 mei 1940 was dit niet meer mogelijk.

Bereidheid

De bereidheid onder de koopvaardij was groot. Er hebben zich weinig Nederlandse opvarenden aan de door de Nederlandse regering in ballingschap in Londen opgelegde vaarverplichting onttrokken. Historicus Lou De JongLouis de Jong, 1914 – 2005. Nederlands journalist en directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. spreekt van ongeveer 3%. Op dit vaarplichtbesluit beroepen de Nederlandse koopvaardijopvarenden zich op hun status als oorlogsveteraan. Het verkrijgen van deze officiële status ging direct na de oorlog zeker niet zonder slag of stoot. Ondanks dat de schepen grijs werden geschilderd, bewapend en er op de vijand werd geschoten.

Verliezen

De prijs was hoog, van de ongeveer 900 Nederlandse schepen welke na 14 mei 1940 ter beschikking van de geallieerde oorlogsvoering zijn gekomen, ging ongeveer 48% verloren. In percentage ligt dit verlies ongeveer even hoog als dat van de Britse, Amerikaanse en Noorse koopvaardij. Het aantal omgekomen Nederlandse koopvaardij opvarenden bedroeg ongeveer 3.600 man. Hierbij zijn niet begrepen de in Japanse kampen omgekomenen opvarenden.

Katwijkse oorlogsslachtoffers Koopvaardijpersoneel

1940

Johannes Blonk – Matroos, s.s. Amstelland

1941

Pieter van Duijn – Matroos, s.s. Soemba

Cornelis van Duijvenbode  – Matroos, s.s. Soemba

Gijsbert Guijt – Matroos, s.s. Prins Frederik Hendrik

Cornelis van Duyvenvoorde – Matroos, s.s. Vliestroom

1942

Cornelis Zwanenburg – Matroos ter Koopvaardij, schip onbekend

Dirk Cornelis van Duijn – Matroos, m.s. Poelau Bras

Jacob Haasnoot – Matroos, m.s. Poelau Bras

Krijn van der Plas – Matroos, m.s. Poelau Bras

Cornelis Kruyt – 1e Stuurman, m.s. Poelau Bras

Teunis van Duijn – Matroos, m.s. Zaandam

Jan van den Oever – Chefkok, m.s. Zaandam

1943

Wilhelmus van Wou – Matroos, m.s. Poelau Laut

Paulus Johannes van den Oever – Matroos, Poelau Roebiah

1944

Martinus Albert Swets – Krijgsgevangene aan boord m.s. Tamahoko Maru

Johan Cornelis Boezaard – Krijgsgevangene aan boord m.s. Junyo Maru

1945

Pieter Vooijs – Matroos, m.s. Java

Pieter de Vreugd – ArbeitseinsatzGedwongen inschakeling in de Duitse oorlogs economie van arbeiders uit de bezette gebieden tijdens WO2. , Duitse Rederij HAPAG

Dirk Martinus van der Gugten – Arbeitseinsatz, m.s. Joanna

(Bron: Op zee gebleven, 1919-2018 – Willem van der Plas).

De Stichting

De Stichting is voortgekomen uit het Comité Reünie Koopvaardijpersoneel 1940-1945. Het Comité ontstond bij de 20e herdenking van de bevrijding van ons land in 1965 en heeft tot doelstelling de aandacht te blijven vasthouden voor de belangrijke bijdragen en de offers die door de Nederlandse Koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog werden gebracht. Stichting Koopvaardij personeel 1940-1945 is jaarlijks vertegenwoordigd onder andere bij de 4 mei herdenking bij het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam, bij het Koopvaardijmonument ‘De Boeg’ in Rotterdam en op 15 augustus bij het monument ‘Voor hen die vielen’ in Den Helder.

Monument De Boeg in Rotterdam. Op de vlag ernaast is de beeltenis te zien van de Katwijker Arie Nijgh. H. Nijgh

Sinds november 2021 vaart de Stichting onder Katwijkse vlag met aan het roer de Katwijker Hubert Nijgh. Nijgh heeft een bijzondere band met de koopvaardij. Zijn grootvader Arie Nijgh was tijdens de oorlog frontsoldaat op o.a. het m.s. Dempo, m.s. Johan van Oldebarneveld en m.s. Sibajak.  Hubert Nijgh neemt het voorzitterschap over van de Schiedamse Marja Tromp die sinds 2002 bij de stichting diverse bestuursfuncties bekleedde.