Sinds 1814 bestond de militaire dienstplicht al in Nederland. Ook in de aanloop tot de tweede wereldoorlog kwamen jonge mannen nog steeds op voor hun nummer en verbleven enige tijd op een kazerne. Hier kregen zij een militaire training, die ze in geval van oorlog moesten gebruiken om voor het vaderland te vechten.

Katwijk en het 4e Regiment Infanterie

Op 28 augustus 1939 besloot Nederland over te gaan op een Algemene Mobilisatie, wat betekende dat er in zeer geringe tijd ongeveer 150.000 man voor verplichte dienst moesten komen opdraven, ook zij die al voor de militaire dienstplicht op waren gekomen in de voorgaande jaren. Katwijk werd thuisbasis voor delen van het 4e Regiment Infanterie wat voorheen in de Morspoort kazerne te Leiden gestationeerd was. Veel gemobiliseerden hadden al eens in dienst gezeten, toen zij voor hun nummer opgeroepen waren. Toen zij zich weer kwamen aanmelden in augustus 1939, werden hun oude kleren weer uit de mottenballen getrokken, die ondertussen vaak veel te klein waren geworden, of indertijd al opgelapt waren om er nog maar wat van te maken.

Toen ik me moest melden in het kader van de algemene mobilisatie had ik alleen het uniform wat ik nog had uit m’n diensttijd, denk maar niet dat je een nieuwe uitrusting kreeg!

C.F. de Graaf

4e Regiment Infanterie MC III

De voorzieningen waren zeer beperkt. Dit kwam omdat Nederland al in geen tijden een oorlog had meegemaakt. Wij bleven erop vertrouwen dat de oorlogsdreiging, net als in 1914, wel weer voorbij zou drijven. Het was te wijten aan deze nonchalante houding dat de Nederlandse militairen rondliepen met wapens uit de 19e eeuw. De zware Schwarzlose mitrailleurs, op een kar die door vier man en een stuurder voortgetrokken moest worden, waren verreweg nog de meest betrouwbare en beste wapens die ze ter beschikking hadden. Gezegd mag worden dat de rest van de uitrusting ook niet veel soeps was. Fietsen, verrekijkers, uniformen, auto’s en paarden; werkelijk overal was een tekort aan. Er werd dan ook flink gevorderd om toch maar zoveel mogelijk spullen bij elkaar te krijgen. Nee, blij was men niet met deze mobilisatie, maar voor velen was het toch weer eens wat anders, even weg uit de sleur van het dagelijks bestaan. Een avontuur, kun je misschien wel zeggen.

Twee dagen later zijn we afgemarcheerd vanuit Leiden naar Katwijk-Binnen, naar het Heerenklooster aan de Overrijn. Dat was een seminarie voor opleiding tot priester. Daar kregen we enkele zalen toegewezen en strozakken om op te slapen.

C.F. de Graaf

4e Regiment Infanterie MC III

In Katwijk werd de Heerenschool gevorderd, om de mannen van het 4e Regiment Infanterie te huisvesten. Echte bedden kregen ze niet. Een baal stro moest afdoende zijn, je bleef immers toch maar een doodgewone militair, een Jan Soldaat. De officieren en dergelijke personen van hogere rang verbleven echter in de veel luxueuzere Roskam aan de Rijnstraat. In het gebouw naast de Roskam werden de paarden gestald.

Overdag gingen de militairen oefenen op de schietbanen te Katwijk of Den-Haag. Verder moest er wachtgelopen worden en werd er wapenonderhoud gedaan. Erg interessant was het allemaal niet. De militairen deden er dan ook alles aan om het zichzelf naar de zin te maken. Zoveel mogelijk zorgen dat je de mooiere klusjes te doen kreeg en geintjes uithalen met elkaar. Het was dan ook geen vreemde gebeurtenis als er weer eens iemand in het strafkwartier opgesloten werd.

Straf liep je toen heel makkelijk op. In het ’s Heerenschool hadden ze een kamer ingericht en dat noemden ze het gestraften kamertje. Er zat een raam in het kamertje, dus ik was er even snel uit als dat ik er in gekomen was. Ik ben toen stiekem gaan schaatsen in Voorburg.

C.F. de Graaf

4e Regiment Infanterie MC III

Voor de militairen werden er ontspanningsavonden georganiseerd, waren er speciale tijdschriften en werden er liederen gemaakt. Deze liederen werden trouwens door de burgerbevolking ook opgepikt. Teksten uit nummers als: ‘Wie heeft er suiker in de erwtensoep gedaan’ en ‘Rats, kuch en bonen’, kon iedereen meezingen.

Openbaar vervoer

De vele mannen die op moesten komen tijdens de mobilisatie waren veelal niet in hun woonplaats gelegerd. Mensen waren aangewezen op het openbaar vervoer. Voor de gemobiliseerde militairen werd het openbaar vervoer vergoed door het rijk.

Mei 1940

Maar ook aan deze periode van afwachten kwam een eind. In de vroege morgen van 10 mei 1940 zwermden Duitse Junkers-transportvliegtuigen met parachutisten en grondtroepen over Nederland. Een gedeelte van hen was op weg naar het nog in aanleg zijnde vliegveld Valkenburg. Vol verbazing keken de mannen van het 4e Regiment Infanterie, vanuit de tuin van ’s Heerenschool, naar het schouwspel wat zich voor hun ogen afspeelde. In de daaropvolgende dagen zou het leven van de Katwijkers, en dat van heel Nederland, flink veranderen.