Tijdens de oorlog kwamen in Nederland veel beroepsgroepen in opstand tegen de Duitsers. Denk maar aan de Februaristaking waarbij de arbeiders opgeroepen werden om het werk neer te leggen. Daarnaast was er onder andere georganiseerd verzet door de advocatuur, het bankwezen en de zeelieden. Het verzet van de artsen was georganiseerd in het Medisch contact.

In opstand

Artsen toonden in de Tweede Wereldoorlog veel durf. Openlijk verzetten zij zich tegen de plannen van de Duitsers. Het merendeel van de ‘goede’ artsen maakte deel uit van de geheime artsenverzetsorganisatie het Medisch Contact. Door een soepel lopend communicatiesysteem werden de leden van informatie voorzien en aangespoord tot actie.

Het begin

De herinneringspenning van Medisch Contact. E. Wolthaus

Op 24 augustus 1941 om drie uur ’s middags is het Medisch Contact geboren, een jaar na de Duitse inval. In de stationsrestauratie van Zutphen schetsten de artsen Brutel de la Rivière, Roorda en Eeftinck Schattenkerk de structuur van de artsenverzetsorganisatie op een kladje. Het Medisch Contact, al snel afgekort tot het MC, was daarmee de eerste georganiseerde verzetsorganisatie in Nederland.

De oprichting van het Medisch Contact kwam voort uit protest tegen de ingeslagen weg van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. Op 12 mei 1941 had de Obermedizinalrat, Dr. F. ReuterVanaf juli 1940 Obermedizinalrat bij het ministerie van Volksgezondheid en eindverantwoordelijk voor de activiteiten van het Nederlandse Roode Kruis., het bestuur van de Maatschappij gemeld dat men onder Duits bestuur zou worden gesteld. Na een officiële mededeling van de Maatschappij in het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde van 14 juni 1941 was de maat vol . Hierin werd de medewerking van alle artsen gevraagd aan de opbouw van de gezondheidszorg op Nationaal-Socialistische leest, de Artsenkamer.

Opzeggen van lidmaatschap

De Nederlandse artsen kwamen hiertegen in opstand en al gauw kregen tal van artsen een kort anoniem briefje waarin hun werd aangeraden om te bedanken voor het lidmaatschap van de Maatschappij. Begin september hadden 3400 van de ruim 6000 leden opgezegd. Één van de artsen die zijn lidmaatschap opzegde was de Rijnsburgse huisarts Dr. Edzard van der Laan. Van der Laan was vanaf het begin nauw betrokken bij het Medisch Contact als districtsvertrouwensman.

Medisch Contact was zodanig georganiseerd dat er sprake was van een ‘Centrum’ dat berichten doorgaf aan districtsvertrouwensmannen die op hun beurt kontakt hielden met een kleine groep vertrouwensmannen. Niets werd op schrift gesteld en alle berichtgeving moest mondeling geschieden. Hiervoor werd een estafettedienst in het leven geroepen. Besloten werd dat alle artsen hun collega’s, Joodse en niet-Joodse zouden helpen als ze in moeilijkheden zouden komen.

Handtekeningen

Op 4 Oktober 1941 begaf Van der Laan zich naar Utrecht voor een vergadering van het ‘Centrum’. Hierbij werd hen gemeld dat er een Artsenkamer opgericht zou worden waarvan iedere arts automatisch lid zou zin. Dit betekende dat men mee zou moeten werden aan het steriliseren van personen die volgens de Nazileer niet geschikt waren om nageslacht te verwekken en euthanasie te verlenen aan geestelijk gehandicapten. Besloten werd om een handtekeningenactie te starten en deze aan te bieden aan een ambtenaar van de Rijkscommissaris Seyss Inquart.

Toen onze Seis een Seijsje was, toen zat hij nog in Wien. Nu is hij baas in Nederland en besteelt ons bovendien. Hink-stap, hink-stap zo gaat zijn manke poot. Als wij de kans maar kregen, dan sloegen we hem liever dood.

Volksrijmpje als uiting van verzet tegen het beleid van Rijkscommissaris Seyss Inquart, 1940.

Van der Laan was inmiddels samen met zijn buurman Ds. Post aan het hoofd komen te staan van het georganiseerde verzet in Rijnsburg. Dit werd door hem gecombineerd met zijn werk voor het Medisch Contact. Het contact tussen de leden moest middels estafette plaatsvinden, maar Van de Laan die van gezelligheid hield vond dat allemaal niet zo nodig. En tijdens een vergadering met zijn collega’s stonden er zeker tien auto’s voor zijn huis op het Rapenburg geparkeerd. Dit was bijna net zo veel als alle luxe auto’s in Rijnsburg tezamen. Echter de bijeenkomst bleef niet onopgemerkt en de artsen moesten hals over kop vertrekken. Een collega die daarna niet naar huis durfde en in het AZL in Leiden overnachtte werd de volgende dag door Van der Laan opgebeld die zei met een zakdoek over de telefoon ‘Hier de S.D. voor U’.

In maart 1943, na wederom een conflict met de Artsenkamer, werden de artsen door het ‘Centrum’ aangeraden om afstand te doen van hun bevoegdheid. Op deze manier kon men niet meer als arts aangeduid worden en viel men ook niet meer onder de invloed van de Artsenkamer. Op 24 maart 1943 plakte Van der Laan met veel plezier na het avondspreekuur zijn naambordje af met grote repen pleister. Mevr. Van der Laan streepte op de recepten de naam E. E. van der Laan Arts door.

Arrestaties

Seyss Inquart besloot hierop de artsen harder aan te pakken. Op 18 juni 1943 om zes uur s’avonds krijgt de Leidsche politie het verzoek vanuit het kantoor van de SicherheitsdienstDuitse inlichtingendienst gevestigd in het voormalig ministerie van koloniën aan Plein 1 in Den Haag. in de Den Haag het verzoek om een aantal artsen te arresteren. Het arrestatiebevel vermeldt o.a. de Katwijkse artsen L. Borleffs, J. de Ruyter Zijlker en J.C.A. Cleveringe. Om te voorkomen dat de Katwijkse artsen van te voren getipt worden over de op handen staande arrestaties wordt er uitdrukkelijk verzocht dat de aanhoudingen door de Leidse politie worden uitgevoerd.

Na de arrestatie van Jan de Ruijter Zijlker belde zijn vrouw Geesje hierop meteen naar alle artsen in de buurt, die daarop de benen namen. Toen de Duitsers bij het huis van dr. Van Dorp, arts van het Zeehospitium in Katwijk, kwamen troffen ze geen strijdbare heer aan maar een tengere, witharige oude dame van top tot teen in het zwart gekleed, die de heren vertelde dat zij dr. van Dorp was en alles meende wat zij in haar protestbrief aan de Rijkscommissaris had geschreven. Zij werd uiteindelijk niet gearresteerd.

Een excuus brief

Er werd vervolgens besloten dat alle artsen een brief aan de Rijkscommissaris moesten schrijven waarin stond dat het niet hun bedoeling was geweest om hem te beledigen en dat men een boete van 50 gulden zou betalen aan een Duitse instantie. Van de Laan en zijn collega’s moesten dit doen in het gebouw van de Sicherheitsdienst aan de Heemraadsingel in Rotterdam.

Voor bewezen diensten, Edzard Ebel van der Laan. E. Wolthaus

Dit zou niet de eerste keer zijn dat Dr. Edzard Ebel van der Laan de binnenkant zou zien van het gebouw van de Sicherheitsdienst. Door zijn werkzaamheden in het Rijnsburgse verzet en Medisch Contact werd hij meerdere malen gearresteerd. Na alle keren zich ontworsteld te hebben aan de greep van de greep van de bezetter beleefde hij de bevrijding in goede gezondheid. Na de oorlog werd hem door Medisch Contact een penning voor bewezen diensten gepresenteerd.