Duizenden liters zeewater kolken met donderend geweld langs de sluisdeuren van de Katwijkse buitensluis. Als er niets gebeurd zal hierdoor het waterpeil in de achterliggende gebieden tot desastreuze hoogte stijgen.

De sluizen staan open!

De eindstrijd is gestreden en acties zoals deze zijn de laatste stuiptrekkingen van de vijfjarige bezetting van ons land. De Duitsers hebben op 22 april 1945 een inundatie protocol ingezet dat snel gestopt moet worden.

Radio Oranje, Orgaan van strijdend Nederland maakt melding van de opening van de Katwijkse sluizen E. Wolthaus

Verdediging

Dit fenomeen heet inunderen en houdt in dat men door middel van het onder water zetten van land de vijand op een afstand kan houden. Voor het stellen en onderhouden van de inundaties waren twee zaken van belang: een goede wateraanvoer en sluizen om het aangevoerde water te verdelen en in de polders te brengen. Voor de oorlog werden  inundaties beheerd door het Inundatiebureau van de Genie van het Nederlandse leger. Georganiseerd in zogenoemde inundatiestations konden de sluizen in een bepaald gebied worden bediend. Zoet water kon ingenomen worden uit de grote rivieren door de inundatiestations Vreeswijk, Gouda en Schiedam. Zout water kon worden ingelaten door de inundatiestations Leiden, hieronder vielen Katwijk en Scheveningen, via IJmuiden, Schagen en door de inlaten van het IJsselmeer.

De Katwijkse uitwatering met op de achtergrond de buitensluis. E. Wolthaus

De sluizen van Katwijk

De sluizen, onder beheer van het Hoogheemraadschap van RijnlandHoogheemraadschap van Rijnland is het oudste waterschap van Nederland en kreeg in 1248 opdracht van graaf Willem II van Holland en Zeeland om de bescherming van het land tegen overstromingen te coördineren., waren gelegen aan de noordkant van de Katwijkse Boulevard en in 1879 voorzien van een stoomgemaal. Voorheen was men louter afhankelijk van natuurlijke waterlozing bij eb. Het gemaal was ook een bron van werkvoorziening voor de lokale bevolking, Bij de steenkool loods aan de zuidzijde hebben enige generaties Katwijkers als steenkoolkruier hun dagelijks brood verdiend. Op het terrein waren er naast de woningen van de opzichter en de twee sluiswachters ook de huizen van de sluistimmerlieden aanwezig. Op de Rijnland locatie in Katwijk geschiedde namelijk ook de sluisdeur reparatie van de andere sluizen onder het beheer van het Hoogheemraadschap. Tijdens de oorlog werden in de bedrijfswoningen op het terrein het Duitse sluisbewakings detachement ondergebracht. Er waren verder twee sluiswachters in dienst, Martinus Erkelens die verantwoordelijk was voor het bedienen van de sluis en Hendrik Dijksman die de administratieve handelingen voor zijn rekening nam. De laatste verzorgde vanaf 1923 ook het beheer van de Katwijkse  jachthaven aangrenzend de binnensluis.

Duitse bewaking op de Katwijkse uitwatering. E. Wolthaus

Stützpunktgruppe Katwijk

De Katwijkse sluizen waren voor de Duitsers een belangrijk onderdeel van de zogenaamde Stützpunktgruppe Katwijk. Deze omvatte Katwijk, Noordwijk, en het dorp Valkenburg met het vliegveld. De verdedigers beveiligden de wegen van de kust naar de grote noord-zuidverbindingen in het achterland, naar het verkeersknooppunt Leiden en naar Utrecht en, verder weg, het Duitse Roergebied. De sluizen bij Katwijk aan Zee stonden onder directe Duitse controle vanwege hun belang voor de inundaties in geval van een geallieerde aanval en voor de drinkwatervoorziening.

1944, Nederland onder water gezet

De opening van de Katwijkse sluizen was zeker niet de eerste keer dat de Duitsers probeerden land onder water te zetten. Onder andere de inlaatsluis in de Zuider Ringdijk van de Beemster is in 1944 door de Duitse bezetter geopend, om mogelijke aanvallen van de Geallieerden af te slaan. In de zomer van 1944 had de Duitse Wehrmacht ruim 50.000 hectare onder water gezet. Rondom Rotterdam en in een wijde cirkel rond Amsterdam werd het waterpeil opzettelijk omhoog gebracht. Delen van de Oude Hollandse WaterlinieDe Oude Hollandse Waterlinie was een waterlinie voor de verdediging van Holland. Nadat deze linie in 1672 had standgehouden, kreeg hij een meer permanent karakter en werd versterkt met forten, batterijen en andere verdedigingswerken. Tot aan de napoleontische tijd werd de linie een aantal keren naar het oosten verlegd, zonder echter de stad Utrecht in te sluiten. in Utrecht ondergingen hetzelfde lot. Verder kwamen inundaties voor in kop van Overijssel in Friesland en Groningen. Ook het gebrek aan brandstof voor de gemalen was voor een deel een oorzaak van de inundatie, met name in het noorden van Nederland heeft dit een rol gespeeld. De geallieerden waren op hun beurt weer verantwoordelijk voor de inundatie van Walcheren. In mei 1945 stond ongeveer 250.000 hectare ofwel 9% van het Nederlandse grondgebied onder water.

Sluiswachter Martinus Erkelens na de oorlog. N. Kuijt

Kordaat optreden

Al eerder waren er door de Duitsers geen zeewaterlozingen meer toegestaan bij eb, waardoor het waterpeil langzaam werd verhoogd en inundaties vergemakkelijkt werden. Bij vloed werd werd er zelfs regelmatig zeewater binnengelaten Dit was ook het geval op op 22 april 1945 toen de rinketten werden geopend, dit zijn de kleine openingen in de sluisdeuren. De daaropvolgende dag werden tenslotte de sluisdeuren door Duitsers in hun geheel geopend. Gelukkig wisten de sluiswachters Dijksman en Erkelens erger te voorkomen en gaven een trap tegen de binnensluisdeuren. Deze sloten zich weer zodat het zeewater de achterliggende polders niet zou bereiken.

Het graf van Martinus Erkelens op de NH begraafplaats in Katwijk aan Zee. E. Wolthaus

Martinus Erkelens was niet bang uitgevallen, hij had al eerder een cruciale rol gespeeld bij het helpen van Engelandvaarders op weg naar bevrijd gebied. Erkelens, geboren in het Zuid Hollandse Kralingen, was in dienst van het Hoogheemraadschap Rijnland als sluiswachter en op 24 jarige leeftijd naar Katwijk aan Zee gekomen om te trouwen met Petronella Zwanenburg. Door het kordate optreden van Erkelens en zijn collega sluiswachter Dijksman werden de achtergelegen polders uiteindelijk het onderlopen bespaard.