De Sandtlaanbruggen, een voetbrug en parallel daaraan een trambrug, waren een belangrijke verbinding tussen de dorpen Katwijk aan den Rijn en Rijnsburg. Deze “bottleneck” werd dan ook door de bezetter gebruikt als controlepunt. Zij versterkten deze locatie met loopgraven en prikkeldraadversperringen.

Stelling bij de Sandtlaanbrug

De eerste loopgraven werden in 1942 vanuit het Heerenschoolbos richting ’t Sandthek, ook wel bekend als het huis met het leeuwtje, aangelegd. Aan de Rijnsburgse kant van de bruggen werden aan weerszijden van de weg drakentanden geplaatst, ook wel Höckerhindernisse genoemd. Uiteraard was deze plaats ook van strategisch belang, omdat het een overgang over de Oude Rijn betrof. Vanwege het strategisch belang van deze locatie werden de bruggen ondermijnd. Het waren beide vaste bruggen. Deze konden dus niet opengezet worden om het doorgaand verkeer te versperren, daarom werden er aan de pijlers van de bruggen springladingen aangebracht. Bij zware weerstand kon er zo voor gezorgd worden dat een eventueel invallende macht vertraagd kon worden. Even verderop, bij de Overrijn, was ook een trambrug aanwezig. Dit was een draaibrug, dus deze kon opengedraaid worden.

Op deze luchtfoto van de stelling zijn de loopgraven goed te zien. Ook de tankversperring aan de Rijnsburgse zijde is goed te onderscheiden. WUR

Controlepost

Zoals al eerder gezegd werden de bruggen gebruikt als controlepunt. De tram en passanten moesten hier even stoppen, waarna er door de Duitsers gecontroleerd werd op het dragen van een persoonsbewijs. Er was weliswaar voor de deur geen tramhalte, maar de tram werd dan gewoon aangehouden. Wanneer iemand geen geldige papieren bij zich had moesten ze voor straf in de schuur van de familie van der Vijver, woonachtig in huis ’t Sandthek, aardappelen schillen. Dit overkwam Mien Schrama, die in de tram van Rijnsburg naar Katwijk zat. Ze kon bij controle geen Ausweis tonen en werd pardoes door een gewapende soldaat meegenomen naar ’t Sandhek om een grote bak piepers te jassen. Na afloop mocht haar vader Leen Schrama van de gasfabriek haar daar ophalen. Het huis was in mei 1944 door de bezetter in beslag genomen en diende als onderdak voor militairen en als opslag voor spullen uit de stellingen. Het was verder ingericht met spullen uit het missiecollege. Het gebied rondom het huis en de Heerenschool was dicht bebost. Langs de Sandtlaan werden de bomen gemarkeerd met een witte band, omdat de straatverlichting ’s nachts ontbrak. Veel bomen zijn later in de oorlog gekapt om als versperringspalen op het vliegveld en het strand te dienen.

Vertrek en terugkeer

Op 10 juli 1944, na het vertrek van de belangrijkste troepen van vliegveld Valkenburg was ook het groepje Duitsers uit ’t Sandthek vertrokken, waarbij ze alles van waarde hadden meegenomen. Echter op 8 augustus 1944 werd het huis wederom gevorderd door de Duitsers om enige weken later te beginnen met het uitbreiden van de loopgraven in het Heerenschoolbos.  De familie Van der Vijver werd gedwongen om andere woonruimte te zoeken. Ze mochten echter nog wel de een deel van de schuur gebruiken omdat de familie in de bloemen zat. Aan de ene kant mochten er dan bloemen gebost worden en de voorschuur was door de bezetter in gebruik. De bloemen werden in Rijnsburg naar de veiling Flora gebracht. Na de ontmanteling van de brug in 1945 werden de bossen bloemen met het pontje overgevaren.

Loopgraven

Voor de graafwerkzaamheden in het Heerenschoolbos werden mensen uit Katwijk aan Zee ingezet. Het werk vorderde slechts langzaam en bij voltooiing stortte een deel van de loopgraven weer in. Hierop werden ze verbreed en verder verstrekt met grote hoeveelheden graszoden. Deze stellingen waren bedoeld om in geval van een aanval de brug over het kanaal onder vuur te kunnen nemen. Zo ver is het echter nooit gekomen. Verzetsinlichtingen uit maart 1945 melden dat de trambrug afgebroken was en dat er aan de voetbrug een springlading was bevestigd. De draaibrug over de Overrijn was opengedraaid.

Duitse militairen bevestigen vanuit een rubberbootje een springlading aan een pijler van de trambrug. Dit alles onder het toeziend oog van enkele omstanders. E. Wolthaus

Hout voor de kachel

Het was inmiddels 1944 en brandstof was schaars. Men kon weliswaar wat op de bon krijgen, maar dit was bij lange na niet toereikend. Brandstof werd primair gebruikt om op te koken, dus als het koud was en snel donker dan ging men vroeg naar bed. Om toch clandestien aan hout voor de kachel te komen werden er regelmatig in het bos van het missiecollege bomen gekapt. Dit gebeurde vaak s’nachts in het geheim. Mensen uit Rijnsburg moesten hierbij langs de Duitse stelling om het gekapte hout thuis te krijgen. Dit was niet geheel zonder risico. Het illegaal kappen van hout werd als diefstal gezien en ook als zodanig bestraft. Echter men was er snel achter dat als je een kip, wat eieren of andere levensmiddelen aan de soldaten in de stelling gaf, je ongehinderd je gang kon gaan.

Gijzelaars

Op 24 september 1944 was er grote consternatie in Katwijk-binnen. Er was een schietincident geweest bij de Roversbrug en de Commandeurslaan werd als represaillemaatregel ontruimd. Dhr. van der Vijver was in de eerste instantie een van de 50 gijzelaars die vast werd gezet in een school in Katwijk aan Zee. De gijzelaars werden met de dood bedreigd maar toen het moment daar was werden alle gijzelaars alsnog vrijgelaten. Na zijn vrijlating heeft Dhr. van der Vijver met zijn bloemenbakfiets geholpen om de huisraad van de bewoners uit de huizen te halen.

Anno nu

Huis ’t Sandthek is vandaag de dag nog steeds te vinden naast de Sandtlaanbrug en is inmiddels meer dan 350 jaar oud. Het staat momenteel onder monumentenzorg en was vroeger eigendom van de Baron van Wassenaer. De leeuw die het dak siert herinnert hier nog aan. Het Sandthek is anno 2012 onder het wakend oog van het leeuwtje nog steeds in het trotse bezit van de familie van der Vijver.

’t Sandthek, dat de Duitsers van de familie van der Vijver gevorderd hadden. D. Hoek